Χρυσοβαλάντη και Ονούφρης, της Λίλας Τρουλινού

Μεταμορφώσεις, ο υπότιτλος της νουβέλας της Λίλας Τρουλινού. Κι εκείνη, τους αρχαίους θεούς που κι ο Οβίδιος ικέτεψε, παρακαλεί. Λαχταρώ, τους λέει, για τις αλλαγμένες, σε νέα σώματα, μορφές να πω. Θεοί, γιατί κι εσείς οι ίδιοι εκάματε τέτοιες αλλαγές, βοηθάτε με να αρχίσω ένα τραγούδι ασταμάτητο, από τις πρώτες τις αρχές του κόσμου ως τα τώρα…

Κι αφού λάβει η συγγραφέας τη βοήθεια που ζητά, αρχίζει με έναν μοναδικό τρόπο γραφής, να ξεδιπλώνει την ιστορία της Χρυσοβαλάντης και του Ονούφρη. Κι είναι η ιστορία αυτή πραγματικά σπουδαία μες στην απλότητά της. Γιατί η αγάπη των δυο αδελφιών γίνεται στημόνι που πάνω του, με αριστοτεχνικό τρόπο, υφαίνονται πολλά και θαυμαστά, άξια να προβληματίσουν τον αναγνώστη. Η τραχιά της Νήσου γη με τον πόνο που γεννά. Η γυναίκα και τα βάρη που καλείται να σηκώσει μες στην οικογένεια, σε ώρες δύσκολες. Βαριά συναισθήματα, σαν την οργή και την εκδίκηση, με τα οποία η κοινωνική αντιπαλότητα φαρμακώνει τις ψυχές των ανθρώπων. Οι φόβοι και οι ενοχές που φορτώνει στη γυναίκα η απόκλιση από τους κοινωνικά επιβεβλημένους ρόλους. Ο φόβος της κόλασης. Το ηθικό και το ανήθικο. Ο ορισμός του αρσενικού και του θηλυκού. Το χάος. Το μέλλον του κόσμου.

Όλα τα παραπάνω, με μαγικό τρόπο αποτυπωμένα στο χαρτί, συντροφευμένα από τα σχέδια της Παγώνας Ξενάκη. Θυμίζει όνειρο ο λόγος της συγγραφέως. Ένα όνειρο σαν τα όνειρα που πάλευαν τον προηγούμενο αιώνα, οι μεγάλοι της ψυχανάλυσης να ερμηνεύσουν. Ένα όνειρο που κάνει τον αναγνώστη να μένει εκστατικά άφωνος σε αρκετά σημεία, από τα οποία, ενδεικτικά, αναφέρω ένα: Την ώρα που κολυμπούν η Χρυσοβαλάντη κι ο Ονούφρης, σωστά δελφίνια σε αέναη κίνηση, θαρρείς πως στον βράχο πλάι σε μία από τις ηρωίδες, την Ιωάννα, έχει κοντοσταθεί ο Ηράκλειτος και της σιγοψιθυρίζει: Τα πάντα κυλούν. Τα πάντα αλλάζουν! Την ώρα όμως που η Ιωάννα βυθίζεται μες στο πηγάδι, τα πάντα νιώθεις να παγώνουν, να σταματούν. Κι είναι, ίσως, αυτή η στάση, η όψη του θανάτου…

Διαβάζοντας την νουβέλα της Λίλας Τρουλινού, της οποίας ένα - ίσως και το κυριότερο - μήνυμα, είναι η διαφορετικότητα και η αποδοχή της, σκέφτομαι πως ο λόγος της συγγραφέως, σε κάθε σελίδα του κειμένου, είναι βαθιά ποιητικός. Ένας ύμνος υπερρεαλιστικός θα μπορούσε να πει κάποιος.  Την ώρα που το αμάξι των ηρώων, «λαμπερή λάμα», γλιστρούσε «…στους μαιάνδρους του δρόμου, ανάμεσα σε κυκλικούς θάμνους, σάρκινα εξογκώματα στο τραχύ δέρμα του βράχου…» ταξίδεψα κι εγώ στον δικό μου χρόνο, τον προσωπικό. Στα χρόνια της εφηβείας γύρισα και κάθισα αθόρυβα, με ιερή συγκίνηση, στο θρανίο της τρίτης τάξης του Γυμνασίου. Στην έδρα, ο μεγάλος ποιητής και δάσκαλος, ο Γιώργης Μανουσάκης, με μια ερώτηση να βγαίνει από το στόμα του: «Τι είναι ποίηση;» Οι απαντήσεις μας απλοϊκές, παιδιάστικες, βγαλμένες από άπειρες ακόμη ψυχές. Κι ο δάσκαλος, μ’ ένα λιτό, ίσα ίσα διαγραφόμενο χαμόγελο, να χαράσσει στον πίνακα με την κιμωλία του, τον κατά Εμπειρίκο ορισμό: «Η ποίησις είναι ανάπτυξι στίλβοντος ποδηλάτου…». Αυτήν ακριβώς την αίσθηση είχα ταξιδεύοντας στις σελίδες αυτού του βιβλίου. Και θαρρώ πως την ίδια αίσθηση θα έχει και ο αναγνώστης που θα αποφασίσει να γνωρίσει τα όσα έζησαν στον κόσμο τους, η Χρυσοβαλάντη και ο Ονούφρης.

[Λίλα Τρουλινού, Χρυσοβαλάντη και Ονούφρης, εκδόσεις Περισπωμένη, Αθήνα 2023]

 

Φελιτσιτά, της Μάρως Δούκα

     Στο νέο της βιβλίο, η Μάρω Δούκα υφαίνει τον μυθιστορηματικό της ιστό γύρω από έναν κατ’ επιλογή άστεγο, τον Κωνσταντίνο (ή Κώστα ή Κωστή ή Κωστάκη) Καβουράκη. Θα είναι όμως λάθος και άδικο αν ο αναγνώστης θεωρήσει ότι κρατά στα χέρια του απλά ένα βιβλίο στο οποίο καταγράφεται η ιστορία ενός άστεγου από τους πολλούς που έχει γεννήσει και συνεχίζει να γεννά η εποχή μας.

    Ποιος είναι λοιπόν ο άστεγος ήρωας του μυθιστορήματος που κρατώ στα χέρια μου; Ο κάθε αναγνώστης μπορεί να δώσει τη δική του απάντηση μα, εγώ, στις μέρες της άστεγης ζωής του Κωνσταντίνου δε βλέπω να γίνεται λόγος παρά για την ανθρώπινη ψυχή που μοιάζει μεν να κατοικεί σε ομορφοχτισμένο και καλοσκεπασμένο σπιτικό, μα κινδυνεύει διαρκώς και φοβάται, κάθε ώρα και στιγμή, μη γκρεμιστεί το σπιτικό της και βρεθεί αντιμέτωπη με το σκοτάδι. Όχι της νύχτας, μα το άλλο, το φρικτότερο, το ανθρώπινο.

    Τι φταίει, αναρωτιέται κανείς, τι είναι αυτό που ξεσπιτώνει την ψυχή και την οδηγεί σε δρόμους εφιαλτικά μοναχικούς; Σκέφτομαι, και το βλέπω στην ιστόρηση του βίου του Κωνσταντίνου, πως ίσως να φταίει το χτίσιμο του σπιτικού της ψυχής και τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν γι’ αυτό. Γιατί, υπάρχουν φορές που χρησιμοποιήθηκαν υλικά φωτεινά και στέρεα σαν την αληθινή, τη δίχως απαιτήσεις κι ανταλλάγματα, γονεϊκή αγάπη και στοργή. Μα, άλλες φορές, κι είναι πολλές φοβάμαι, τα υλικά δεν είναι στέρεα καθώς τα γέννησε η βία των γονιών, η έλλειψη σεβασμού, η ταπεινωτική συμπεριφορά και οι προσβολές από τους συντρόφους, η πίκρα που γεννούν τα ανεκπλήρωτα όνειρα, μα και η θλίψη που γεννούν τυχαίες περιστάσεις στη ζωή.

    Κι η ίδια η ψυχή; Φταίει αποκλειστικά αυτή για το χάσιμο της στέγης της; Κάποιες φορές, ναι, φταίει η ψυχή. Γιατί, αντί να δουλέψει και να ενισχύσει τα καλά οικοδομικά υλικά του σπιτικού της, τα παραμελεί, παρασυρμένη από τη λάμψη την πλασματική των άλλων, των σκοτεινών υλικών. Κι αυτά, φωλιασμένα ανάμεσα στους λίθους τους καλούς, σαν το σίδερο που άλλη μοίρα δεν έχει από τη σκουριά, διογκώνονται και ξεθεμελιώνουν το σπιτικό. Μα άλλες φορές πάλι, ο φταίχτης έρχεται απ’ έξω. Θύελλες τρομαχτικές, το ξέρουμε όλοι, μπορεί να ξεσπάσουν στη ζωή κι όση κι αν είναι η τέχνη και η μαστοριά στο χτίσιμο, βαθιές ρωγμές ανοίγουν και την ψυχή ξεσπιτώνουν.

    Τι πρέπει να κάνει η ψυχή λοιπόν, για να μην καταλήξει άστεγη; Ένα και μόνο, να μην πάρει τον δρόμο του Κωνσταντίνου. Να μένει ξάγρυπνη. Τις πρώτες ρωγμές να νιώσει. Να βρει τη δύναμη να τις γιατρέψει σωστά κι όχι να τις σφραγίσει βιαστικά και πρόχειρα. Και το σπουδαιότερο, να μην ξεχνά πως η Ευτυχία υπάρχει. Και περιμένει να κατακτηθεί. Και να αποκτηθεί. Από άξιες ψυχές. Αν την ξεχάσει, η Ευτυχία θα ξεγλιστρήσει σαν αθόρυβο γατίσιο χάδι και θ’ απομείνει μονάχα ένας ψίθυρος, σαν απόηχος από εκείνο το παλαιικό ιταλικό τραγουδάκι: Φελιτσιτά…

    Η Φελιτσιτά είναι ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα, γεννημένο από την γραφή της αγαπητής στο αναγνωστικό κοινό, Μάρως Δούκα. Ένα μυθιστόρημα για τον σύγχρονο, εν κινδύνω, άνθρωπο μα και για ολόκληρη την σύγχρονη, εν κινδύνω, κοινωνία. Ένα μυθιστόρημα που γεννά προβληματισμό και σημαίνει συναγερμό ψυχής. Μικρή, αλλά σπουδαία κατά την άποψή μου, λεπτομέρεια: ο τόπος προέλευσης, καταγωγής θα λέγαμε καλύτερα, της Φελιτσιτά, δεν είναι άλλος από ένα κατάστημα με βιβλία, βιβλιοπωλείο ή μικρό εκδοτικό οίκο. Το μήνυμα σαφές. Η ανάγνωση οδηγεί σε γνώση. Γνώση ουσίας...

[Φελιτσιτά, Μάρω Δούκα, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2023]