Κουστούμι στο χώμα, της Ιωάννας Καρυστιάνη

Κυριάκος Ρουσιάς, το όνομα του κεντρικού ήρωα της Ιωάννας Καρυστιάνη στο μυθιστόρημά της με τίτλο “Κουστούμι στο χώμα”. Σαράντα τριών χρονών πια, ο Κυριάκος, διαπρεπής επιστήμονας στις Ηνωμένες Πολιτείες με σημαντική θέση ανάμεσα στους μοριακούς ερευνητές του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας στο Φρέντερικ. Απόλυτα επιτυχημένος στον χώρο της επιστήμης αλλά με προσωπική ζωή όλο “τάξη και πλήξη” σαν τους δρόμους της πόλης όπου ζει, που η αριστερή τους πλευρά βαρέθηκε να βλέπει τη δεξιά. Το εργαστήριο είναι ο τόπος όπου περνά το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του ενώ οι λιγοστοί συμπατριώτες με τους οποίους συναναστρέφεται δε γνωρίζουν παρά ελάχιστα μόνο για την οικογένειά του στην Κρήτη.

       Ο λόγος για τον οποίο έχει βρεθεί ο Κυριάκος Ρουσιάς στον ξένο τόπο δεν είναι άλλος από την επιβεβλημένη από τον πατέρα του εξορία για να μη γίνει το επόμενο θύμα της βεντέτας που ταλανίζει την οικογένειά τους από το 1949. Με πολύ ταπεινή αιτία, “διά δύο αίγας”, ξεκίνησε ο κύκλος του αίματος των Ρουσιάδων. Η, “δι’ ασήμαντο αφορμή”, λοιπόν, βεντέτα που έγινε η αιτία να εξοριστεί ο Κυριάκος από την πατρική γη, με ηφαίστειο ενεργό αλλά εν υπνώση μοιάζει, από το 1972, οπότε και γίνεται το τελευταίο διπλό φονικό: του ξαδέρφου και του πατέρα του.

   Μέσα στη σιωπή ζει λοιπόν ο Κυριάκος στην Αμερική. Δεν μιλά για το παρελθόν και για όσα έγιναν στο οροπέδιο του Παγωμένου. Όσο περνά όμως ο καιρός, η σιωπή, η επιβεβλημένη από την οικογένεια αλλά και από τον ίδιο, βαραίνει πολύ, γίνεται αβάσταχτη. Κι έτσι, παίρνει την απόφαση της επιστροφής. Δύσκολη και επικίνδυνη η απόφαση αυτή. Γνωρίζει ο Κυριάκος ότι το οροπέδιο θα πιστέψει πως επιστρέφει για να ξυπνήσει το ηφαίστειο της εκδίκησης, μα την απόφασή του δεν την αλλάζει. Επιστρέφει.

     Με ανακούφιση σχεδόν, ο αναγνώστης συνειδητοποιεί τον λόγο της επιστροφής. Ο Κυριάκος Ρουσιάς, δεν γυρίζει πίσω για να ζητήσει εκδίκηση για το φόνο του πατέρα του. Δεν υπερασπίζεται τον πατέρα του, δεν αρνείται την ενοχή του, αναγνωρίζει ότι έχει αφαιρέσει μια ζωή. Κι είναι η ζωή, κάθε ζωή, γλυκιά. Ο Κυριάκος Ρουσιάς γυρίζει στο οροπέδιο όχι για να σκοτώσει τον άλλο Κυριάκο, τον ξάδερφο, μα για να αναμετρηθεί με της ψυχής το βάρος, με τα λάθη, τη θλίψη, την ενοχή και την αγωνία την οικογενειακή. Όπλο μοναδικό στα χέρια του η μνήμη, κι η μνήμη, ακούμε τον Κυριάκο να συλλογάται, είναι ελευθερία και η ελευθερία είναι επιείκεια και αγάπη.

     Κι έρχεται η ώρα της συνάντησης των δυο Ρουσιάδων. Νύχτα, γιατί της νύχτας το σκοτάδι αδερφικό αίμα με το σκοτάδι της ψυχής τους έχει. Ανατριχιάζει ο αναγνώστης την ώρα που ο ψηλός Κυριάκος δηλώνει πως γι’ αυτή την νύχτα γύρισε κι ύστερα, βγάζει τα ματογυάλια του και ενώ χάνει την όραση του εξωτερικού κόσμου νιώθει να ενεργοποιείται η εσωτερική, της ψυχής του, η όραση. Η τελετουργία που ακολουθεί, αρχέγονη. Λιγοστές, αντρίκειες κουβέντες και χοές νεκρικές, χάμω, στα βότσαλα. «Μόνο το κουστούμι είναι στο χώμα. Το σώμα το παίρνει η ψυχή μαζί της στον ουρανό. Τα οστά είναι ένα ενθύμιο», μονολογεί ο ξάδερφος Ρουσιάς. Κι είναι σαν σκέφτεται φωναχτά. Κι είναι σαν να παλεύει να γλυκάνει τον πόνο που βαστά χρόνους πολλούς. Σαν να παλεύει να καταλάβει τα όσα γίναν σε χρόνους παλιούς, για να βρει τη δύναμη και να ζήσει, αν τα καταφέρει, τα όσα η ζωή θα του φέρει. Η κορύφωση του δράματος συντελείται τη στιγμή που χαράζει και αδειάζουν οι δυο Κυριάκοι τα όπλα στη θάλασσα. Όχι για να πλυθούν τα κρίματα τα παλιά και τα λιγότερο παλιά, μα για να βουλιάξει σα σίδερο η οργή στα πιο μεγάλα βάθη.

    Η Ιωάννα Καρυστιάνη χρησιμοποιεί την ιστορία των Ρουσιάδων για να μιλήσει, με αριστοτεχνικό, κατά την άποψή μου, τρόπο για τη βεντέτα, τα “οικογενειακά” όπως τα ‘λεγαν παλιότερα οι παππούδες στα χωριά μας, αλλά όχι μόνο για αυτά. Γύρω από την κεντρική ιστορία, στήνει ένα ολόκληρο σκηνικό, θεατρικό θα μπορούσαμε να πούμε, πάνω στο οποίο παρουσιάζονται πολλά και σημαντικά. Η καθημερινή ζωή στις ορεινές κοινότητες της Νήσου, η σκληράδα του τόπου και των ανθρώπων, οι αντιλήψεις, το εθιμικό δίκαιο, η βία ως πράξη δικαίου και τα αποτελέσματα της βίας σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Ιδιαίτερη σημασία, επίσης, δίνει η συγγραφέας στην παρουσίαση της θέσης της γυναίκας σε  αυτές τις κοινότητες και στους ρόλους που καλείται, υποτασσόμενη στις κοινωνικές επιταγές, να διαδραματίσει. Τελειώνοντας το σύντομο ετούτο σχόλιο στο μυθιστόρημα της Ιωάννας Καρυστιάνη, θεωρώ σωστό να σημειώσουμε ότι πρόκειται για ένα πολυεπίπεδο έργο και ως τέτοιο, μας καλεί να μην περιοριστούμε στην πρώτη ανάγνωση. Τα στοιχεία του πολλά και άξια να τα ανακαλύψουμε.

 

[Ιωάννα Καρυστιάνη, Κουστούμι στο χώμα, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2000]